Sprawozdanie z Imprezy techniczno-integracyjnej „Szlakiem Zabytków Techniki Województwa Śląskiego”

Śląsk i Zagłębie są bardzo ciekawym regionem kraju, z ogromną ilością zabytków techniki i historii, więc postanowiłam kontynuować, po zeszłorocznej udanej imprezie do Sztolni Luiza, stalowych domów i ogrodu botanicznego w Zabrzu, przybliżanie tych miejsc członkom częstochowskiego SEP.

W dniu 12.05.2018r. 19 członków SEP Częstochowa wraz z 15 osobami towarzyszącymi, w większości z Koła Seniorów, wczesnym rankiem przy zachmurzonym niebie i lekkim deszczu wyruszyło z nadzieją na kolejną udaną wyprawę „Szlakiem Zabytków Techniki Województwa Śląskiego”. W planie tej imprezy było zwiedzenie obiektów w czterech miastach Zagłębia i Śląska – w Czeladzi, Będzinie, Katowicach i Chorzowie.

Pierwszym obiektem zwiedzanym przez nas od godziny 9.00 była zabytkowa „Elektrownia” w Czeladzi, wchodząca w skład zabudowań dawnej kopalni węgla kamiennego „Saturn”, której początki sięgają lat 60 XIX wieku. Inwestorem był warszawski adwokat Leopold Kozłowski, następnie przedsiębiorca ze Śląska książę Hohenloe zu Oehringen aż w 1899 kopalnię nabyło Towarzystwo Górniczo-Przemysłowe „Saturn” będące w rękach łódzkich „królów bawełny” Scheiblerów i Herbstów. W kopalni tej wydobywano węgiel do początków XXI wieku, wtedy postawiono ją w stan likwidacji i kopalnię przejęło miasto.

Budynek obecnej Galerii „Elektrownia” powstał w latach 1902-1908 na bazie projektu wybitnego polskiego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego (1844-1927), autora wielu projektów monumentalnych obiektów użyteczności publicznej w Europie.
Budynek elektrowni zachwyca ze względu na znakomitą architekturę oraz zachowane we wnętrzu w doskonałym stanie oryginalne maszyny i urządzenia byłej Elektrowni. Wnętrze przypomina czasy maszyn parowych i pierwszych urządzeń elektrycznych kopalnianej elektrowni. W pomieszczeniu maszynowni znajduje się okazały generator „Wanda”
z potężnym kołem zamachowym, kompresor o napędzie parowym, gigantyczne przetwornice zasilania wyciągów szybowych z 1897r, pulpit sterowniczy z połyskującymi zegarami (choć z innego obiektu – oryginalny na zdjęciach przed budynkiem) czy okazałą 8-tonową suwnicę, na uwagę zasługuje fragment oryginalnej posadzki. W 2005 roku rozpoczęło działalność Stowarzyszenie Inicjatyw Kulturalnych i właśnie  Stowarzyszenie było inicjatorem powołania do życia Galerii Sztuki Współczesnej „Elektrownia”. Dzieła malarstwa współczesnego zdobią ściany podziemia, niegdyś wypełnionego urządzeniami elektrycznymi. W październiku 2010 roku dzięki staraniom STIK i dotychczasowej działalności na rzecz upowszechniania kultury, obiekt  został wpisany w Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Na członkach SEP ogromne wrażenie przede wszystkim zrobił ów zespół prądotwórczy „Wanda” wyprodukowany w 1903r przez Maschinenfabrik Oerlikon Schweiz. Ze względu na oryginalną konstrukcję jest tutaj najciekawszym zabytkowym obiektem technicznym. Na początku pełnił rolę generatora synchronicznego. Zwraca uwagę wielkie koło zamachowe (o średnicy 5m i wadze 23 ton). Cewki biegunów wirnika rozmieszczone są na obwodzie masywnego koła i zasilane były z prądnicy – wzbudnicy sprzęgniętej z wałem koła. Maszyna parowa napędzająca potrzebowała właśnie takiego koła zamachowego utrzymując stabilną prędkości synchroniczną 125 obr/min. Generator dawał prąd trójfazowy o napięciu 2000V. W 1924r odwrócono pracę urządzenia i teraz pracowała jako silnik synchroniczny napędzający sprężarkę szczególnej konstrukcji. Maszyna parowa rozpędzała koło zamachowe do prędkości synchronicznej, po czym włączano na stojan napięcie. Natomiast na wspólnym korbowodzie napędzana była jednostopniowa sprężarka o bardzo dużej wydajności ponad 10tys. m3, a powietrze było sprężane do 6 atmosfer wykorzystywane do pracy w podziemiach kopalni. Z czasem (w latach 60 XX w.) zastąpiono maszynę parową układem sprężonego powietrza z innej sprężarki do rozpędzania silnika do prędkości synchronicznej przy rozruchu. Maszyna była sprawna do końca pracy kopalni do 1996r.

Dookoła zrewitalizowanej „Elektrowni” znajduje się sporo zdewastowanych zabytkowych budynków Kopalni „Saturn” czekających na odnowienie, patrzeliśmy na nie mając nadzieję, że zostanie im przywrócona świetność i za kilka lat będziemy mogli je zwiedzić. Zwiedzanie tego obiektu było gratką dla członków SEP Częstochowa.


Kolejnym etapem naszej wyprawy był Będzin i jego ciekawe miejsca: Zamek Będzin, Pałac Mieroszewskich, Podziemia Będzińskie i Dom Modlitwy Mizrachi. Zwiedzanie kontynuowaliśmy już przy pięknej słonecznej pogodzie w dwóch grupach z przewodnikami.

Dowiedzieliśmy się sporo z historii Będzina, najstarszego miasta w regionie zwanym Zagłębiem Dąbrowskim i jego ciekawych zabytkowych obiektach.

Zamek – pierwszy warowny gród, na lewym brzegu Czarnej Przemszy powstał około IX wieku, dokładnie w tym miejscu, gdzie obecnie stoi piękna kamienna – murowana warownia, która na początku XIV wieku została wybudowana przez króla Kazimierza Wielkiego dla strzeżenia granicy. We wnętrzu zamku od 1956r. znajduje się Muzeum Zagłębia z bardzo bogatą kolekcją dawnej broni, zwiedziliśmy wszystkie poziomy a także wdrapaliśmy się na wieżę skąd rozciąga się widok na cały Będzin.